ABC van nutteloze weetjes – R Rudiment

Een leuk intermezzo in de ontwikkeling van de evolutietheorie. In de 19e eeuw werd als belangrijk argument vóór de evolutietheorie aangevoerd dat er vele nutteloze organen moesten zijn. Organen die een functie hadden gehad, of die een functie moesten gaan krijgen. Talloze voorbeelden werden daarvan gegeven, bij de mens meer dan 100 bij R.Wiedersheim. Onder deze organen die volgens de theorie volkomen overbodig zouden zijn bevonden zich de bijnieren, de alvleesklier, de schildklier, de hypofyse en nog een heleboel organen die tegenwoordig als onmisbaar worden gezien. Sterker nog, de lijst van rudimenten bij de mens is tot nul geslonken.

Bij andere dieren werden zulke rudimenten aangewezen als organen in ontwikkeling. Zo bestond in de 19e eeuw de Coelacanth als het voorbeeld van een tussenvorm uit de evolutie. Deze vis was de letterlijke voorloper van alle landdieren. Zijn vinnen waren immers zeer geschikt om voorzichtig mee te lopen, en zijn longen waren een eerste aanpassing aan de moerrassituatie waarin hij ook boven water moest overleven. Pijnlijk was dat deze moerasvis in werkelijkheid een diepzeedier bleek te zijn, die, erger nog, niet al 150 miljoen jaar uitgestorven was, maar nog steeds springlevend was, getuige de exemplaren waar vissers mee kwamen aanzetten.

Tegenwoordig worden rudimenten niet meer aangewezen als bewijsstukken voor de evolutietheorie en is de gedachte aan tussenvormen losgelaten. Moderne evolutiebiologen wijzen erop dat elke soort in de huidige stand van de ontwikkeling het beste aangepast is aan de omstandigheden of anders gedoemd is te verdwijnen. Dit laat geen ruimte voor nutteloze organen. Tegenwoordig komt wel een andere vorm van deze gedachtegang voor, namelijk bij het zogenaamde junk-DNA. Hierbij hoort de gedachte dat in de loop van de evolutie nutteloze fragmenten DNA in de chromosomen verzeild raken, als werkingloze regels programmacode in een groot programma. De nieuwste inzichten zijn dat dit junk-DNA toch een functie heeft waar we nu nog maar een paar vage vermoedens bij hebben maar die later helemaal duidelijk kan worden.