Het Joodsch Tehuis - een Hollandsche Schouwburg?

Ik sta bij Paviljoensgracht 31 in hartje Den Haag. Ik lees de plaquette die daar is aangebracht en langzaam dringt het tot me door: dit is voor Den Haag wat de Hollandse Schouwburg voor Amsterdam is.

Hier was ooit de Zentralstelle für jüdische Auswanderung. En beschaamd vraag ik me af: wat is de laatste keer dat hier duizenden mensen bijeen waren om samen met hoogwaardigheidsbekleders te gedenken hoe hiervandaan 14000 Hagenaars zijn weggevoerd omdat zij van Joodse afkomst waren? De meesten keerden nooit meer terug uit de onuitsprekelijke gruwelen van de Nazi-kampen, de 2000 die het wel redden waren getekend voor het leven – maar hier is slechts een vergeten stenen plaat om eraan te herinneren hoe het hart uit deze stad werd weggesneden. Waar is Zadkine met zijn Verwoeste Stad? Waar staan de omhoog krullende treinsporen? Waar is de Gedächtniskirche? Waar zijn de kille barakken waar mensen stil rondlopen, omringd door de vreselijke herinneringen van wat zich daar 70 jaar geleden afspeelde?

Als enig positieve kan worden vermeld dat tramlijn 13 niet meer rijdt. Een mooie symboliek, die we niet willen bederven door cynische opmerkingen dat het misschien gewoon zo uitkwam dat er geen tramlijn nummer 13 meer was. Elke Hagenaar is blij dat de tramlijn waarlangs zoveel stadgenoten zijn afgevoerd naar de dood nu niet meer bestaat. Maar de straat is stil. Vergeten zijn de stemmen van de duizenden die hier soms dagen moesten wachten op het onvermijdelijke: deportatie naar een plaats ver weg die nu alleen nog met afschuw wordt genoemd.

Ooit stond hier het Joodsch Tehuis, op Paviljoensgracht 27a om precies te zijn. Maar dat nummer bestaat niet meer. Gesloopt, net als zoveel meer in de oude Joodse wijk. Hier geen Hollandsche Schouwburg, hier geen monument, hier nauwelijks meer dan een struikelsteentje waar alleen de opmerkzame voorbijganger nog iets kan lezen. Een paar honderd meter verderop is te zien hoe Den Haag één enkele Jood, Spinoza, nog eeuwen later herdenkt met een prachtig standbeeld vlakbij zijn gerestaureerde woonhuis. Maar het gebouw van het Joodsch Tehuis is weg, net als 14000 Joodse Nederlanders…