Aan de Wagenstraat, nummer 101 om precies te zijn, staat de grote synagoge van de Joodse buurt, niet te verwarren met de Oude Synagoge, die in de 18e eeuw werd gebouwd aan de Grote Marktstraat. De Grote Synagoge werd in 1844 gebouwd in, zoals te verwachten in die periode, de Waterstaatstijl. Het is een erg geslaagd ontwerp te noemen, het gebouw blijft imponeren.

Tegenwoordig is het in gebruik als moskee. De geschiedenis van de oude synagoge is zoals heel de Joodse wijk gestempeld door de oorlog. Na de grote deportaties van 1942 en 1943 werd de synagoge gesloten en korte tijd gebruikt als bokslokaal door de Duitsers, als opslagruimte of speelplaats. Er werd zelfs geprobeerd de synagoge in brand te steken. Na de oorlog bleek maar een heel klein deel van de Joden te zijn teruggekeerd. Vele Joden verlieten de oude Joodse wijk, zodat de oude synagoge steeds meer leegliep. Uiteindelijk werd in 1975 de synagoge voor 1 gulden verkocht aan de gemeente. Er was veel onderhoud te verrichten en de kleine kille die intussen was overgebleven kon dit onderhoud niet langer bekostigen.

In 1978 werd de synagoge gekraakt door een groep Turken die reeds lang met de gemeente hadden onderhandeld over een nieuwe moskee. Hun kraakactie werd keurig netjes volgens de regelen der kunst uitgevoerd, de politie constateerde dat er niets op aan te merken was. Er werd hard gewerkt om het achterstallig onderhoud te laten plaatsvinden. Vanaf 1979 werd keurig huur betaald voor de synagoge, niet veel later werd de synagoge van de gemeente gekocht voor een bedrag van 1,4 miljoen gulden, wat voor de gemeente een aardige winst betekende, temeer daar de nodige kosten waren gemaakt door de Waqf, die onder andere het hele dak had vervangen. De restauratie werd helemaal onder toezicht van Monumentenzorg verricht, aangezien de synagoge een rijksmonument is. Dit betekende nog hogere kosten voor de Waqf, die deze kosten toch steeds weer wist op te brengen.

Het resultaat is dat de Mescidi Aksa Moskee  huist in een gebouw dat nog helemaal een synagoge is. Het enige dat ontbreekt zijn de Aron Haqodesh, de Heilige Ark, de rollen en de kandelaren. Verder bevinden zich verschillende teksten op het plafond, zijn er een preekstoel (van een prachtige, Turkse, houten constructie), een mihrab (die de qibla, de gebedsrichting aangeeft, een minbar (ook van hele mooi hout) en vóór de moskee twee minaretten. Net als bij de synagoge het geval was bevindt de vrouwenafdeling zich op de eerste verdieping, een balkon dat zich aan drie zijden van de grote zaal bevindt.

De Turkse moskeegemeenschap is erg gastvrij tegenover gasten. Ze hebben speciaal iemand aangesteld voor rondleidingen, waar dan ook geregeld gebruik van wordt gemaakt door bijvoorbeeld schoolklassen. Het zal daarom niet veel moeite kosten om een bezoek te regelen. Vaak kan een bezoeker zelfs onaangekondigd het gebouw bezichtigen, terwijl hij daarna met typisch oosterse gastvrijheid wordt uitgenodigd om in het gebouw naast de moskee een kopje thee te komen drinken. (Houd natuurlijk wel rekening met de gebedstijden.) De moskeegemeenschap mag dan ook met recht trots zijn op hoe zij dit gebouw hebben gerestaureerd.

De enige plek die niet kan worden bezocht is de mikve. Het gebouwtje waar deze mikve in staat zit namelijk vol met asbest, en er zijn nog steeds onderhandelingen gaande met de gemeente over hoe en door wie dit moet worden gesaneerd. Tot die tijd blijven de betreffende ruimtes afgesloten. Vanuit een archeologisch gezichtspunt is dit natuurlijk de beste oplossing, zo blijven de geheimen van het verleden het beste bewaard. Voor bezoekers is het jammer dat zo’n ruimte met een meer dan 2000 jaar oude traditie niet kan worden bezichtigd.

In Nederland zijn er helaas veel synagogen niet meer in gebruik door de Joodse gemeenschap. Verschillende synagogen zijn nu in gebruik als kerk, de synagoge aan de Wagenstraat is een van de weinigen die als moskee in gebruik is. Dat de Turkse gemeenschap hier op een gevoelige manier mee omgaat blijkt niet alleen uit hun gastvrijheid maar ook uit een documentaire als 'Met het Gezicht naar het Oosten' van Naeeda Aurangzeb. Zeer de moeite waard om te bekijken, het geeft een mooi beeld van de oude Joodse wijk.